اسکندر مختاری طالقانی، چهره ماندگار میراث‌فرهنگی نوشت: کاروانسراهای ایرانی را نباید تنها یک اثر معماری مربوط به گذشته به حساب آورد کاورانسرا یک نشانه است، نشانه‌ای از راه و ارتباط بین اقوام و ملل در مقیاس سرزمین و فراتر از سرزمین.

کاروانسراها نشانه‌ای از ارتباط بین جوامع انسانی در اعصار گذشته است و در عین حال نشانه‌ای است از نحوه حکمرانی بر سرزمین در مقیاس ملی در اعصار گذشته، ارتباط بین جوامع و اقوام نیازمند راه است و راه نیازمند امنیت و کاروانسراهای ایرانی منزل به منزل امنیت و آسایش مسافران در فاصله بین شهرها در نقاط بیابانی خشک یا در ارتفاعات کوهستانی یا در جنگل­ها، مناطق بیابان فراهم می­آورده است. ارتباط بین جوامع انسانی با راه و کاروانسرا علاوه بر حمل و نقل کالا و تبادل وجوه اقتصادی با تبادل فرهنگی نیز همراه بوده است. بدین اعتبار کاروانسراها علاوه بر فراهم نمودن ارتباط، امنیت و آسایش جوامع، عاملی برای تبادل فرهنگ نیز بوده است. تبادل فرهنگ همان توسعه اندیشه ورزی است و در ایران ما که بستری برای اندیشه ورزانی چون فردوسی، رازی، ابن سینا، ابوریحان، سعدی و حافظ و مولوی بوده است؛ کاروانسرا نقش یکی از عوامل نشر اندیشه های ایرانی در مقیاس سرزمین در دوران پیش از اسلام و در دوران اسلامی به شمار می آید. امروزه بر محققان تاریخ معماری این نکته که راهداری در ایران با فرهنگ ساخت کاروانسرا در مناسبترین نقاط سرزمین در طول هزاره ها همراه بوده است امری مسلم به شمار می رود. راه در ایران ما با کاروانسرا معنا می یابد.

معماری کاروانسراهای ایرانی علاوه بر تامین امنیت مسافران نقش های دیگری را نیز بر عهده داشته است. سازگاری با اقلیم یا سازمان فضایی مناسب با مخاطبین و بهره برداران از جمله این نقش هاست. شگفت آنکه علیرغم عملکرد یکسان کاروانسراهای ایرانی هیج کدام آنها از طرح تکراری برخوردار نیستند. حتی در دوران صفویه که بیشترین تعداد کاروانسراهای ایرانی از آن بیادگار مانده است دو طرح و نقشه همسان هم نمی توان یافت و طرح ها تکرار نمی شوند. دلایل آنرا ذوق و هنر هنرمندان معمار ایرانی باید یافت. اگر شعر فردوسی و حافظ و سعدی و مولوی همسان هم شد نقشه دو کاروانسرا را هم همسان هم می توان یافت.

اینجا ایرانی است و این هنرمند معماری ایرانی است که خوش ندارد از کار خود یا دیگری تکرار کند. اینجا هر شعری یا هر اثر معمارانه‌ای یکتاست و بی بدیل.

ثبت ۵۴ کاروانسرا در فهرست میراث جهانی که به همت کارشناسان متکثری از وزارت میراث فرهنگی و با یاری پیشکسوتان و اندیشمندان حوزه حفاظت از میراث فرهنگی صورت گرفت، شادی ایرانیان را به همراه داشت. نکته حائز اهمیت و در عین حال متمایز این پرونده در تعداد آثار مشمول ثبت است؛ ۵۴ اثر از آثار شاخص معماری ایرانی در یک مرحله و با نام مجموعه کاروانسراهای ایرانی به یکباره در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند. به عبارت دیگر با یک پرونده و به یک نام ۵۴ اثر به فهرست میراث جهانی ایران اضافه شده است. اضافه شدن ۵۴ اثر به فهرست قبلی و در یک روز ( ۲۷ شهریور ۱۴۰۲) اتفاق بزرگی است.

اهمیت دیگر ثبت کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی، پراکندکی این آثار در جای جای سرزمین ایران است. در اثر این اتفاق نقاط مختلفی از سرزمین در بخش بخش جغرافیای سیاسی ایران صاحب میراث جهانی شده اند. اینکه استانهایی مانند: چهارمحال و بختیاری، قم، سمنان، همدان، مرکزی، گیلان و قزوین برای نخستین بار دارای میراث جهانی شده اند، جای خوشحالی دارد و نوید بخش اهتمام بیشتر مسئولین و مردم به قوام هویت فرهنگی خواهد بود. باید قدردان تمامی حفاظت گرانی بود که در چند دهه اخیر در نقاط مختلف کشور به مرمت و نگهداری کاروانسراهای ایرانی مشغول بودند. ثبت کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی، رویدادی مبارک است و مددرسان حفاظت این گونه آثار پراکنده در نقاط دور از مناطق شهری و برخی از آنها دور از دسترس خواهد بود.

انتهای پیام/